Archiwum Teatrów Studenckich

Historia teatru - OTO Kalambur

W 1957 roku z inicjatywy Bogusława Litwińca (fizyk) i Eugeniusza Michaluka (absolwent filologii polskiej) powstał we Wrocławiu studencki teatr Kalambur. Po kilku miesiącach prób, w kwietniu 1958 roku odbyła się premiera pierwszego spektaklu KONFISKATA GWIAZD. Wówczas to wyartykułowana została większość zasad, którymi będzie się kierował Kalambur przez wiele następnych lat. Wkrótce potem Michaluk wyjechał z Wrocławia, a kierownictwo całego teatru przejął Bogusław Litwiniec.

Brak własnego lokum i wynikająca stąd konieczność wynajmowania innych scen aż do roku 1964 utrudniały Kalamburowi eksploatację przedstawień. Trudności te nie dotyczyły jedynie małych form prezentacji. Narodzi się więc kabaret „Kalamburek”.

Rok 1960 to data pierwszego wyjazdu zagranicznego teatru (Grenoble – Francja) z kreacją zbiorową PO ULICACH MIASTA CHODZI MOJA MIŁOŚĆ i inscenizacją poematu A. Błoka DWUNASTU. Spektakle te przyniosły Kalamburowi także pierwsze ogólnopolskie nagrody –  sukcesy na festiwalach kultury Studentów w Krakowie i we Wrocławiu.

Lata 1960–1964 stanowiły dla Kalamburu okres szczególnie bogaty w wydarzenia. W tym czasie teatr okrzepł organizacyjnie i artystycznie, podejmując cały szereg różnych inicjatyw. Kalambur był wówczas jednym z tych zespołów, które najczęściej reprezentowały młody polski teatr za granicą. Takie przedstawienia jak: KURT do poezji Mariana Grześczaka, CIENIOM wg poematu Witolda Wirpszy oraz realizacja niektórych jednoaktówek w ramach Sceny Debiutów czy DON KICHOT – spektakl przygotowany specjalnie na występy zagraniczne, przyniosły teatrowi kolejne uznanie. Począwszy od spektaklu PO ULICACH MIASTA... przez wiele lat towarzyszy Litwińcowi we wszystkich jego realizacjach scenograf Piotr Wieczorek. On to powołał także Galerię Młodej Plastyki w Kalamburze (1965), realizował pełne fantazji oprawy plastyczne festiwali teatru otwartego, stając się w ten sposób jedną z czołowych postaci teatru.
 
W 1964 roku, kiedy to Kalambur zdobył wreszcie własny lokal przy ulicy Kuźniczej 29a, rozpoczął się nowy rozdział w życiu teatru. Pojawiła się wówczas nowa seria kulturotwórczych inicjatyw Kalamburu jak: wspomniana wyżej Galeria Młodej Plastyki, wizyty gościnne czołowych polskich aktorów, konkursy dramaturgiczne czy wszechnice teatralne.

Nastąpił także zwrot w dziedzinie własnej twórczości teatralnej. O ile dotychczasowe przedstawienia Kalamburu, poza jednoaktówkami Sceny Debiutów, stanowiły w mniejszym lub większym stopniu egzemplifikację zasady kreacji zbiorowej lub powoływane były z inspiracji liryki nie przeznaczonej do wykonywania w teatrze, o tyle w momencie wejścia na własną salę poszukiwania artystyczne Kalamburu skierowały się również w stronę granego repertuaru dramatycznego. Próżno by jednak szukać w tych realizacjach szczególnego pietyzmu dla klasyki. Preferowano nie to, co należało (z szacunku dla tradycji) grać ale to, co przystawało do rzeczywistości, co dawało możliwość opowiedzenia się wobec sytuacji teraźniejszej. Tak postąpiono z CHMURAMI Arystofanesa (1964), z DOBRODZIEJEM ZŁODZIEI Mohorta i Irzykowskiego (1967). Podobnie potraktowano SZEWCÓW Stanisława Ignacego Witkiewicza (1965). To ostatnie z wymienionych przedstawień było światową prapremierą napisanego przed 30 laty słynnego dramatu a zarazem pierwszą realizacją zespołu na nowej scenie. Zostało ono uznane za najlepsze w owym czasie przedstawienie w teatralnym ruchu studenckim.

Ze wszystkich form działania w tym okresie szczególnie znaczący był II Międzynarodowy Festiwal Teatrów Studenckich. Nastąpiła tu bowiem krystalizacja wszystkich podstawowych cech nowego ruchu teatralnego, które w następnych festiwalach znajdowały już mniej lub bardziej trafne rozwinięcie. W roku 1973 Litwiniec ogłosił „21 Przekonań Sztuki Otwartej”, a festiwal przyjął nazwę „Międzynarodowego Festiwalu Teatru Otwartego”.

Wiosną 1970 roku powstaje widowisko W RYTMIE SŁOŃCA do poezji Urszuli Kozioł. Jeszcze raz sięgnął Kalambur po poezję i jeszcze raz udowodnił, jak wielką posiada ona siłę inspiracyjną dla teatru. W latach 1971–1974 w Kalamburze powstało jeszcze kilka spektakli, będących niejako kontynuacją sposobu myślenia zaproponowanego w spektaklu W RYTMIE SŁOŃCA.

W roku 1974 wyłoniła się potrzeba reorganizacji. Suma doświadczeń, jakimi dysponował teatr, umożliwiła powołanie placówki o charakterze, co prawda teatralnym, ale o szerszym zakresie działania. Tak więc, w 1975 roku dokonało się ostateczne „przemeblowanie” Teatru Kalambur w Akademicki Ośrodek Teatralny o kilku kierunkach pracy programowej. Jego kierownictwo objął Bogusław Litwiniec. Wielu dotychczasowych członków teatru ustąpiło miejsca młodszym ochotnikom. Obowiązek kontynuowania ambicji scenicznych „firmy” przyjęła na siebie tzw. Grupa „Kalambur 74”, kierowana przez Jerzego Bielunasa. AOT Kalambur stał się „Stowarzyszeniem twórczym ochotników-studentów i absolwentów uczelni, artystów i organizatorów, wszystkich młodych Wrocławia, którzy szukają miejsca by ujawnić swą wyobraźnię, energię i społeczną wolę działania”. Nowy statut, obok własnej działalności teatralnej oraz udzielania w tym zakresie patronatu nad inicjatywami środowiska akademickiego we Wrocławiu, przewidywał także działalność Ośrodka w takich sekcjach jak: Sekcja Agencji (sprowadzanie zespołów teatralnych z Polski i zagranicy) czy Biuro Wydawnictw. Wznowiono także zawieszoną na jakiś czas działalność Galerii Młodej Plastyki. W system organizacyjno-administracyjny Kalamburu włączono również kontynuację międzynarodowych festiwali. Przekształcenie teatru w ośrodek zbiegło się z intensywnymi przygotowaniami do V Festiwalu Otwartego. Organizatorzy zakładali, że z wielu względów będzie on ostatnim w tym kształcie. V Festiwal odbył się pod hasłem „w stronę skuteczności”, czym organizatorzy chcieli podkreślić swe przeświadczenie, że po okresie formułowania idei teatru otwartego nastał czas wzmożenia aktywności w kierunku ich społecznej popularyzacji.
 
Po trzech latach przerwy, w 1978 roku, Kalambur przygotował nową imprezę międzynarodową pn. Międzynarodowe Spotkania Teatru i Sztuki Otwartej. Te spotkania, składające się z trzech części: Integracja – Kooperacja – Prezentacja, stanowić mają zarówno kontynuację dawnego festiwalu, jak i propozycję nowej przygody ducha. W 1967 roku Litwiniec rozpoczął pracę z grupą stażystów. Ogólny program zajęć zmierzał do kształcenia (głównie przez działania praktyczne) przyszłych animatorów kultury otwartej. Staże te zostały po roku zawieszone z powodu braku środków materialnych.

Kolejna inicjatywa kalamburowców to powołanie Sceny Jednego Pomysłu. W jej ramach w latach 1975–77 powstało pięć przedstawień realizowanych w różnych grupach osobowych. Czołowe jej osiągnięcia to wyimprowizowana w całości na próbach komedia zakładowa ROZRUCH i monolog sceniczny MOJE UKOCHANE BEZNÓŻKI Sławomira Mrożka w wykonaniu Janusza Hejnowicza – aktora, który jest jedną z najbardziej twórczych osobowości Kalamburu.

Przedstawienia Sceny Jednego Pomysłu wypełniły lukę w działalności własnej Ośrodka, powstałą wskutek rozwiązania się po 2 latach Grupy „Kalambur 74”. Szczególnie godną uwagi realizacją tej grupy było przedstawienie ZIEMIA ZDRADZONA wg poematu Pablo Nerudy. W okresie tym Kalambur odbył także szereg krajowych i zagranicznych podróży, które wznowił przedstawieniem BIAŁA SKRZYNIA do tekstów Urszuli Kozioł. Ta „inteligencka komedia uwikłania” była drugą manifestacją pokolenia, które przed kilku laty wypowiedziało swoją nonkonformistyczną postawę w W RYTMIE SŁOŃCA.

Organizacja studencka, pod której patronatem Kalambur zrealizował 36 kreacji teatralnych, 17 wyjazdów zagranicznych, 56 wystaw i 16 pozycji książkowych, od wielu lat szukała sposobów rozwiązania problemów bytowych kilku zespołów teatralnych, których staż pracy i doświadczenie przerosły ramy typowej grupy studentów-amatorów. Wreszcie jesienią 1977 roku Zarząd Główny SZSP i kierownictwo Ministerstwa Kultury i Sztuki zawarły porozumienie, w myśl którego kilka teatrów studenckich, w tym Ośrodek Kalambur, uzyskało status państwowych jednostek artystycznych. Porozumienie to zakłada rozwój głównych kierunków aktywności Ośrodka i jego wewnętrznego modelu strukturalnego. Zawodowy etap istnienia Kalambur rozpoczął pod skrzydłami Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych. Kształtowana przez lata struktura Ośrodka nie uległa zmianie. Powstały natomiast realne możliwości jej rozszerzania, szczególnie w obszarze aktywności pozateatralnej.

W marcu 1983 zainaugurowano działalność znajdującej się przy teatrze kawiarni „Pod Kalamburem”. Przez dwa kolejne lata (1984–1986) budynek teatru był remontowany, a zespół występował gościnnie na innych scenach. W roku 1991 Bogusław Litwiniec przestał pełnić funkcję dyrektora artystycznego Kalambura (pozostał jednak kierownikiem Festiwalu Teatru Otwartego, od dwóch dziesięcioleci organizowanego pod auspicjami Kalambura); wyreżyserował jednak jeszcze trzy ostatnie spektakle w swoim teatrze: ŻEGNAJ KRUKU (1991), JA TRZYMAM, TY TRZYMASZ, ONA SPADA (1992) i WYMYŚLANIE PUBLICZNOŚCI (1993). W 1994 doszło do rozwiązania zespołu teatru Kalambur. Obecnie przy ul. Kuźniczej 29a mieści się Art Café „pod Kalamburem”, miejsce nieformalnych spotkań młodych twórców Wrocławia.

[ © 2008 INSTYTUT TEATRALNY IM. ZBIGNIEWA RASZEWSKIEGO

[ projekt strony: mg85 i tokyo